Mija 30 lat od powołania Mieczysława Rokosza na prezesa Komitetu Kopca Kościuszki w Krakowie. Jest on jedenastym prezesem Komitetu – funkcję tę sprawuje od stycznia 1994 roku.
Mieczysław Rokosz (ur. 5 II 1942 r. w Makowie Podhalańskim) jest historykiem, dr. hab. nauk humanistycznych w zakresie historii średniowiecznej i nauk pomocniczych historii, wieloletnim wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesorem Akademii Ignatianum.
Jest autorem ponad 300 publikacji, w tym tych dotyczących Kościuszki i Kopca. A także od młodości aktywnym społecznie harcerzem, taternikiem, krajoznawcą, bibliofilem, dzwonnikiem zygmuntowskim. Od lat uczestniczy w licznych inicjatywach jako członek wielu towarzystw, m.in. Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (członek Wydziału), w latach 1980-1981 członek założyciel Polskiego Klubu Ekologicznego i uczestnik odrodzenia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, w latach 1993-2007 pierwszy prezes odrodzonego Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego im. Dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, członek założyciel Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego w r. 1993 i jego członek honorowy, członek Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, a także Towarzystwa Historyczno-Literackiego przy Bibliotece Polskiej w Paryżu i Amerykańskiego Towarzystwa Przyjaciół Kościuszki w West Point (American Association of the Friends of Kościuszko at West Point).
Został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (2001 ), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2020), Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2014), Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości (2019), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze/ Gloria Artis” (2018).
Początek prezesury
Po śmierci Ignacego Trybowskiego w styczniu 1994 r., wobec zbliżającego się 200-lecia wybuchu insurekcji kościuszkowskiej, podjął obowiązki prezesa Komitetu. Najpierw wzmocnił pięcioosobowy Komitet, zapraszając do członkostwa dr. Zbigniewa Beiersdorfa – konserwatora Krakowa, ks. inf. Jerzego Bryłę – proboszcza salwatorskiego, prof. Franciszka Ziejkę – wówczas prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Zdzisława Żygulskiego jun., który jednak wymówił się od udziału w pracach Komitetu, zachowując zainteresowanie i przyjaźń, Jana Gordziałkowskiego – archiwistę oraz mecenasa Zenona Skręta. I dopiero 23 czerwca zwołał zebranie, na którym obecni usankcjonowali jego prezesurę. Wiceprezesami zostali prof. Janusz Bogdanow i płk dr Jan Raduchowski – Brochowicz, a sekretarzem dr Marek Zgórniak.
Z czasem grono członków Komitetu rozszerzyło się do 19 osób. Przyjął się zwyczaj uroczystego wprowadzenia nowych członków do grona Komitetu w kaplicy bł. Bronisławy w dniu św. Jana Chrzciciela, tj. 24 czerwca. W 2010 r. Rokosz odnowił kategorię członka honorowego. Na jego wniosek Komitet zaczął zapraszać do swojego grona w charakterze członków honorowych osoby, których poczet otworzył kard. Franciszek Macharski. W 2000 r. wspólnie z inf. Bryłą ufundował dzwon (o wadze 30 kg) nazwany TADEUSZ, który trafił do wieżyczki kaplicy bł. Bronisławy.
Mieczysław Rokosz rozpoczął swoje urzędowanie w styczniu r. 1994 od rewindykacji i scalenia resztek zbiorów Komitetu zgromadzonych przez prof. Karola Estreichera i mianowania ich kustoszem wówczas mgr. Michała Niezabitowskiego, pracownika Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Od tamtego czasu zbiory znacznie się powiększyły m.in. dzięki darom kapitana Tomasza Otrębskiego – prezesa założyciela Fundacji im. Kościuszki w Krakowie, muzealnika i kolekcjonera pamiątek kościuszkowskich. Od niego też Komitet w 2017 r. zakupił bibliotekę kościuszkianów.
Najważniejsze działania i podejmowane inicjatywy
Podczas swojej prezesury Mieczysław Rokosz przeprowadził Komitet przez jubileusz 200-lecia insurekcji w 1994 roku. Za środki finansowe od Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa przy pomocy czynników konserwatorskich przeprowadził remont pozyskanej od miasta kaponiery południowej, w której Niezabitowski urządził wystawę „Insurekcja i tradycja Kościuszkowska w Krakowie”. Postarał się o zgodę wojewody na oznaczenie Kopca Kościuszki czerwoną tablicą z godłem państwowym i napisem: KOPIEC KOŚCIUSZKI POD ZARZĄDEM KOMITETU KOPCA KOŚCIUSZKI. Powrócił do ustalonej za prezesury Karola Rollego nazwy Komitet Kopca Kościuszki, jak na wciąż używanej owalnej pieczęci z tamtego czasu.
Zlecił druk biletów wstępu na Kopiec wedle projektu artysty Stefana Berdaka, z których numer pierwszy osobiście wręczył papieżowi Janowi Pawłowi II. Doprowadził do wykarczowania rosnących na Kopcu nad kaponierą trzech drzew i na koszt Komitetu zabezpieczył grożącą wypadnięciem tablicę tzw. amerykańską u szczytu Kopca, a prof. Marian Paciorek z Wydziału Konserwacji ASP gratisowo złotem uwyraźnił inskrypcję. Wkrótce na szczycie Kopca zaczęła powiewać flaga biało-czerwona, 4 lipca zaś obok flagi polskiej co roku zaczęła się pojawiać flaga Stanów Zjednoczonych, a 14 lipca – flaga Republiki Francuskiej. W dni świąt narodowych, tj. 3 maja i 11 listopada, ze szczytu Kopca do podstawy spływa widoczna z miasta biało-czerwona flaga. Z okazji wizyt papieża Jana Pawła II w Krakowie Kopiec był ozdabiany flagą Watykanu. Po śmierci papieża aż do jego pogrzebu i po katastrofie smoleńskiej nad Kopcem powiewały opuszczone do połowy masztu flagi polskie z żałobnym kirem. Rokosz ogłosił też dni: 24 marca oraz 3 maja i 11 listopada dniami wolnego wstępu na Kopiec. Później te terminy uległy zmianie na: 4 lutego, 24 marca i 15 października. Po agresji Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 r. na szczycie Kopca obok flagi polskiej załopotała flaga Ukrainy, co Komitet potwierdził uchwałą i uzasadnił.
Rokosz odnowił relacje Komitetu z West Point i nawiązał kontakty z Biblioteką Polską w Paryżu, z Towarzystwem Opieki nad Pamiątkami i Grobami Polskimi we Francji, z Muzeum Polskim w Rapperswilu, z Muzeum Kościuszki w Solurze i z Kosciuszko Heritage w Sydney. Uczestniczy też w obronie nazwy Góry Kościuszki w Australii. Pozostaje w kontaktach ze środowiskami kościuszkowskimi w Polsce (takimi jak: Racławice, Połaniec, Szczekociny, Warszawa, Maciejowice).
Przeżywał największą w historii Kopca katastrofę budowlaną, spowodowaną ulewami powodziowymi 1997 i 1998 roku. Przez 3 lata zabiegał o fundusze na odbudowę, a po ich uzyskaniu – od 5 grudnia 1999 r. do 15 października 2002 r. – aktywnie w niej uczestniczył. Zdeponował wtedy pod pomnikowym głazem na szczycie Kopca kapsułę czasu, a w niej m.in. pamiątki z okresu Solidarności 1980-1981 i z okresu stanu wojennego, Konstytucję III Rzeczypospolitej i nr „Tygodnika Powszechnego” z orędziem miłosierdzia Jana Pawła II. Wraz z prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandrem Kwaśniewskim otworzył odbudowany Kopiec jako „znak niepodległości Polski i solidarności narodów w imię dobra ludzkości” podczas uroczystości państwowej w wigilię Święta Niepodległości 10 listopada 2002 roku.
Do 2007 r. Komitet działał w formalnym związku z Towarzystwem Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. 21 czerwca 2007 r. Komitet został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego, uzyskał osobowość prawną jako stowarzyszenie i zaczął działać samodzielnie przy pomocy Biura Komitetu, które administruje „majątkiem” nieruchomym Komitetu.
Od 2015 r. Rokosz skutecznie zabiegał u władz UNESCO i władz Rzeczypospolitej o ustanowienie roku 2017 Rokiem Kościuszki. W październiku 2017 r. z prezydentem Krakowa prof. Jackiem Majchrowskim zorganizował w Krakowie światowe obchody z okazji 200-lecia zgonu Kościuszki, w których uczestniczyli reprezentanci środowisk kościuszkowskich z dziewięciu krajów i z czterech kontynentów, w tym australijscy Aborygeni. Z Wawelu odezwał się dzwon Zygmunt na mszę św. pontyfikalną, w której uczestniczył Prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda. Wtedy też Rokosz z prezydentem Majchrowskim zasadzili na Plantach (w ogrodzie przy kolegiacie św. Anny) pamiątkowego platana dedykowanego Kościuszce.
Pomnik Historii
Przy pomocy Biura Komitetu skutecznie, wspólnie z czynnikami konserwatorskimi, zabiegał u prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy o status Pomnika Historii dla Kopca Kościuszki wraz z otoczeniem. W pozyskanych od miasta – skutkiem wieloletnich wspólnych starań TMHiZK oraz Komitetu – obiektach fortu „Kościuszko” (kaponiera południowa, bastion V w 1994 r. i kurtyna I-V w 2007 r.) i po ich remontach konserwatorsko-adaptacyjnych kosztem SKOZK i Funduszy Europejskich, zostało urządzone Muzeum Kościuszkowskie, na które składa się stała multimedialna i interaktywna wystawa: ,,Kościuszko – bohater wciąż potrzebny”, archiwum, biblioteka, magazyn zbiorów. Przygotowania do rejestracji Muzeum są w toku. Otwarcie tej wystawy 16 października 2020 r. było głównym akcentem inauguracji trzyletnich (do 24 listopada 2023 r.) obchodów 200-lecia Kopca i Komitetu, nad którymi patronat honorowy objął prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda.
Należy podkreślić, że do 1994 r. opiece Komitetu podlegał tylko Kopiec Kościuszki w obrębie okalającego go ceglanego muru oporowego wraz z włączoną weń kaplicą bł. Bronisławy, izbą strażnika i klatką schodową. Obecnie Komitet posiada również pozyskane od Skarbu Gminy Miasta Krakowa i wyremontowane jego staraniem trzy wymienione wyżej obiekty forteczne wraz z przyległym do nich terenem przeznaczonym na parking samochodowy i ogród zabaw dziecięcych.
Przedmiotem codziennej troski prezesa i dyrektora Biura jest bieżąca konserwacja Kopca i posiadanych obiektów fortecznych oraz udostępnianie Kopca i wystaw, wraz z zapewnieniem obsługi przewodnickiej, licznie odwiedzającym Kopiec wycieczkom i indywidualnym zwiedzającym. Pamięć o Kościuszce pielęgnuje się też tradycyjnym zwyczajem dorocznych obchodów 24 marca i 15 października w Katedrze Wawelskiej i przy płycie przysięgi. Komitet siłami swoich członków, zwłaszcza Jana Gordziałkowskiego, Piotra Hapanowicza i prezesa Rokosza, rozpoczął działalność wydawniczą popularyzującą problematykę kościuszkowską oraz historię Kopca i Komitetu. Temu samemu służyły organizowane z inicjatywy prezesa sympozja i konferencje. Walczy też, jak na razie bezskutecznie, o prześwietlenie i utemperowanie koron samosiewnej zieleni, która z roku na rok coraz bardziej przesłania sylwetkę Kopca Kościuszki i fort. Także dzięki jego staraniom zaistniało kilka inskrypcji pamiątkowych, w tym zwłaszcza tablica z okazji 200-lecia krakowskiego pogrzebu i wawelskiego pochówku Kościuszki na południowym murze kolegiaty św. Floriana na Kleparzu..
W planach na przyszłość jest rozpoczęcie starań o powołanie Narodowego Instytutu Kościuszki, w którego strukturze Komitet powinien znaleźć swoje godne miejsce.
Materiał źródłowy: Opiekunowie Kopca Kościuszki w Krakowie. Słownik biograficzny członków Komitetu Kopca Kościuszki 1820 – 2020 pod red. Mieczysława Rokosza i Agaty Barzyckiej – Paździor.