23 października mija 150 lat odkąd rozpoczęło działalność Muzeum Polskie w Rapperswilu (Szwajcaria).
Historia Muzeum podziela i skupia w sobie los polskiego narodu na przestrzeni ostatniego półtorawiecza. W zamyśle twórców miała to być instytucja kultywująca rangę Rzeczypospolitej, będąca wizytówką polskiej kultury. Już samo założenie i utrzymanie Muzeum Narodowego Polskiego (taką nazwę otrzymało w 1870 r.) na obczyźnie, przez emigrantów, bojowników dwóch zakończonych klęską powstań narodowych, a jednak zdolnych do finansowego i organizacyjnego wysiłku, budziło podziw i szacunek.
Twórca Muzeum, hr. Władysław Broël-Plater, był powstańcem listopadowym. Mając 60 lat, rozpoczął realizację dzieła swojego życia i przeznaczył na ten cel cały swój majątek.
Trzon Muzeum stanowiły: dział artystyczny, archiwum i biblioteka, które zgromadziły i przechowywały rozproszone po burzach historii polonika. Ta działalność podporządkowana była wyższym celom: zachowaniu pamięci historycznej, pracy na rzecz odzyskania niepodległości, krzewieniu patriotyzmu, wzmacnianiu poczucia tożsamości pokoleń Polaków, którzy wolnej Polski nie pamiętali, a często nawet nie posługiwali się już językiem polskim.
Przez cztery lata było miejscem pracy dla będącego w trudnej sytuacji finansowej Stefana Żeromskiego. Zatrudnienie znaleźli tu również Agaton Giller, Zygmunt Wasilewski, Florian Znaniecki, Zygmunt Miłkowski, by wspomnieć tylko tych najbardziej znanych. Wizytowali Muzeum: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Teofil Lenartowicz, Kornel Ujejski. Muzeum wspierał finansowo Józef Kraszewski, łożąc pieniądze na ustawienie Kolumny Barskiej, która jest najstarszym z poloników na wzgórzu rapperswilskim i stała się symbolem polsko-szwajcarskiej przyjaźni. Losem Muzeum interesował się Ignacy Jan Paderewski, Honorowy Członek Zarządu Muzeum. Na przełomie wieków Rapperswil był centrum życia politycznego polskiej emigracji.
Zwieńczeniem tego okresu działalności Muzeum było przekazanie w 1927 r. raperswilskich zbiorów biblioteki i archiwum tworzącej się w Polsce Bibliotece Narodowej, dzieł sztuki zaś muzeom w Warszawie. Zamek w Rapperswilu pozostał w polskich rękach do 1952 r.
W 1936 r. na zamku otwarto nowe muzeum pod nazwą Muzeum Polski Współczesnej. Funkcjonowało ono już w innych warunkach i odgrywało inną rolę. Przyrównać ją można do działalności obecnych instytutów polskich za granicą. Nie trzeba było już walczyć o niepodległość, a głównym zadaniem było propagowanie informacji o Polsce i jej osiągnięciach. Działalność tego Muzeum zapoczątkowała wystawa współczesnej sztuki polskiej zorganizowana przez Blok Zawodowych Artystów Plastyków.
Wybuch II wojny światowej wyznaczył Muzeum nową rolę polityczną, kulturalną i socjalną. Dodatkowymi obowiązkami zostali obłożeni pracownicy Muzeum, na czele z kustoszem Haliną Kenarową-Jastrzębowską. Muzeum przejęło kulturalną opiekę nad 13 000 internowanych polskich żołnierzy. Dodatkowo wynajęto w pobliżu Rapperswilu willę, w której umieszczano zbiegłe z obozów pracy przymusowej w Niemczech kobiety –schronienie i możliwość edukacji znalazło tam 48 z nich.
Zmiana systemu politycznego w Polsce po zakończeniu II wojny światowej i błędne działania polskiej dyplomacji doprowadziły w 1952 r. do utraty siedziby. Gromadzone od 1936 r. zbiory wywieziono do Warszawy.
Likwidacja instytucji, która wspierała swych rodaków nawet w czasie wojny, zmobilizowała Polaków, a przede wszystkim ich szwajcarskich przyjaciół, do reaktywacji placówki. W 1954 r., zaledwie po dwóch latach nieobecności Polaków na zamku, zostało utworzone Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu. Postawiło ono sobie za cel reaktywowanie Muzeum.
Reaktywowane Muzeum powstało i utrzymywało się dzięki prywatnemu mecenatowi. Fundament finansowy stworzył Julian Godlewski, ofiarowując Muzeum swój majątek, w tym dzieła sztuki, i zabezpieczając do dzisiaj byt Muzeum. Większość eksponatów pochodzi z darów rodzin arystokratycznych i ziemiańskich.
Zasługi Muzeum dla zachowania, prezentacji, udokumentowania obiektów polskiej kultury materialnej i duchowej, tym samym powiększenia zasobów polskiego dziedzictwa narodowego, są niepodważalne. Przez 66 lat trwania obecnego Muzeum zebrano ponad 8000 obiektów: dzieł sztuki i pamiątek historycznych. W bibliotece zgromadzono ponad 35 000 książek, przede wszystkim poloników, 596 starodruków i ponad 1000 rycin. Kolekcja map dawnej Polski należy w chwili obecnej do najliczniejszej poza granicami Polski. Zbiór spuścizn i zespołów archiwalnych wciąż służy badaczom historii i kultury w Szwajcarii i w Polsce.
Tekst: Anna Buchmann – dyrektor Muzeum Polskiego w Rapperswilu
Zdjęcia pochodzą z archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu