16.10.1820/Założenie podstawy Pomnika

Nazajutrz po trzeciej rocznicy śmierci 16 października 1820 r. odbyła się uroczystość założenia podstawy pomnika. Uroczystość miała religijno-patriotyczny charakter. Uczestniczyły w niej władze Rzeczypospolitej Krakowskiej, przedstawiciele Kapituły wawelskiej i Senatu uniwersyteckiego, przedstawiciele wszystkich stanów społecznych z Krakowa i z innych ziem Polski, teraz pod zaborami. Chłopi przywieźli ziemię z pola bitwy pod Racławicami. Przemawiał generał wojsk polskich Księstwa Warszawskiego jeden z ostatnich sekretarzy-adiutantów Kościuszki, dalszy jego krewny i spadkobierca – Franciszek Maksymilian Paszkowski. W odważnej swej mowie przypomniał, iż „nic drogocenniejszego nad wolność i niepodległość” i zwrócił się do chłopów „bez których nic prawdziwie wielkiego, nic doniosłego dokonać się nie może”. W uroczystości uczestniczyli też cudzoziemcy – włoska śpiewaczka Angelika Catalani, która dochód ze swego krakowskiego koncertu przeznaczyła na cel sypania Mogiły i Bertel Thorvaldsen – wybitny duński rzeźbiarz europejskiej sławy, m. in. autor pomnika Księcia Józefa Poniatowskiego dla Warszawy. Oni to (Catalani i Thorvaldsen) jako pierwsi ale nie jedyni cudzoziemcy przyłożyli rękę do budowy tego niezwykłego Pomnika dla obywatela świata. Wkrótce też posłano z Krakowa zredagowane w języku francuskim noty do Stanów Zjednoczonych, Anglii i Francji, informujące o wznoszonym w Krakowie Pomniku dla Kościuszki. Sypanie Kopca od początku więc nabrało, można rzec, wymiaru międzynarodowego, ale przede wszystkim było to dzieło Polaków.

Po mszy św. i uroczystych przemowach, po odczytaniu aktu erekcyjnego i umieszczeniu go w szklanym i marmurowym zabezpieczeniu w kształcie kolumny u podstawy Kopca, złożywszy też tutaj pamiątki Insurekcji (m.in. kule z racławickich pól) przystąpiono do sypania wożonej w taczkach ziemi wokół wysokiego pnia jodły przywiezionej ze śląskich lasów koło Jaworzna. Miała ona stanowić pion i środek stożka Kopca. Po pierwszych taczkach ziemi wwiezionych przez osoby oficjalne obecni przystąpili do sypania Mogiły. Pracowano z entuzjazmem i zapałem przy orkiestrze grającej patriotyczne melodie i przy iluminacjach, do późnego wieczoru. Podstawa Mogiły-Pomnika została założona.